ارامنه چگونه در بهجت‌آباد ساکن شدند ؟

بهجت‌آباد یکی از کانون‌های اصلی ارامنه در تهران بود و اکنون نیز ارامنه بسیاری در این محله زندگی می‌کنند. مهاجرت ارامنه به بهجت‌آباد، اما داستانی پر فراز نشیب دارد؛ از مهاجرت بی‌نتیجه این گروه به ارمنستان تا انتخاب بهجت‌آباد به عنوان محل جدید زندگی‌شان که زمینه کوچ آن‌ها به دیگر محله‌ها را فراهم کرد.

ماجرای ورود جمع کثیری از ارامنه به محله بهجت‌آباد را باید در در وقایع ۸ دهه پیش اتجاد جماهیر شوروی جست‌وجو کرد. وقتی جنگ جهانی دوم با انبوهی از کشته‌ها و ویرانی‌ها به پایان رسید، دولت شوروی سابق قوانینی برای پذیرش مهاجر وضع کرد.

بر اساس این قانون، اگر جمعیت هر شهر به یک میلیون نفر می‌رسید جواز تبدیل به یک جمهوری برای آن صادر می‌شد. ارمنستان که پس از جنگ جهانی دوم حدود ۷۰۰ هزار نفر جمعیت داشت به پشتوانه این قانون در ۲۱ نوامبر ۱۹۴۵ مهاجرت ارامنه از کشور‌های همسایه از جمله ایران، یونان، سوریه، بغارستان و... را به خاک خود مجاز شمرد تا به حد نصاب تشکیل یک جمهوری برسد. پس از اعلام مهاجرپذیری ارمنستان، ارامنه بسیاری از روستا‌ها و شهر‌های گوشه و کنار ایران خانه و زندگی خود را فروختند تا به سیل مهاجران ارمنستان بپیوندند.

«علیرضا زمانی» تهران‌شناس، در این باره می‌گوید: «نخستین کاروان مهاجران ایرانی سال ۱۹۴۶ از ایران راهی ارمنستان شدند. در آن سال جمعیت مهاجران ارمنی ایران که به دلیل شرایط نامساعد زندگی در روستا‌های کم‌برخوردار قصد مهاجرت به ارمنستان داشتند به حدود ۲۰ هزار تن رسیده بود. اما طولی نکشید که با ورود مهاجرانی از کشور‌های مختلف خیلی زود جمعیت ارمنستان به حد نصاب رسید و مرز‌های این کشور به روی مهاجران جدید بسته شد. در آن سال در محدوده خیابان نادری کمیته‌ای توسط رهبر حوزه اسقفی برای کمک به مهاجران ارمنی که در مسیر مهاجرت به تهران رسیده بودند تاسیس شده بود. اگر چه این کمیته به ساکنان روستا‌های ارمنی‌نشین ایران که قصد مهاجرت به ارمنستان داشتند اعلام کرد دیگر امکان مهاجرت به این کشور مهیا نیست، اما بسیاری از آن‌ها پیش‌تر خانه و زندگی خود را به قصد مهاجرت فروخته بودند.»

مرز‌های ارمنستان به روی مهاجران بسته شد و ارامنه‌ای که در مسیر مهاجرت از روستاهایی، چون جپلاق، کزاز، کمره، چهارمحال و سلطان آباد به تهران رسیده بودند اکنون باید محلی برای زندگی در پایتخت برای خود دست و پا می‌کردند.

زمانی ادامه می‌دهد: «با بسته شدن مرز‌های ارمنستان، ارامنه‌ای که اکنون به تهران رسیده بودند و خانه و زندگی خود را نیز در روستا‌های خود فروخته بودند چاره‌ای جز سکونت در تهران نداشتند. شمار زیادی از مهاجران بخشی از اراضی بهجت‌آباد را که آن زمان زمین‌هایی بایر و خالی از سکنه بود برای سکونت انتخاب کردند. در آغاز چادر‌ها و آلونک‌هایی در این محدوده ساخته شد و مهاجران در شرایطی سخت و دشوار چند ماه در این محدوده زندگی کردند. سال ۱۳۳۲ شهرداری وقت تهران آلونک‌ها را تخریب کرد و شماری از ارامنه به محله‌های دیگر کوچ کردند و بسیاری دیگر نیز در بهجت‌آباد ماندند که اکنون مجاور خیابان کریمخان‌زند در منطقه ۶ قرار دارد.»