چرا یونانی‌ها و رومی‌های باستان فراموشی نمی‌گرفتند؟

دانشمندان از دانشگاه ساوترن کالیفرنیا با بررسی متون پزشکی ۲۵۰۰ ساله کشف کردند که به ندرت در این متون به فراموشی اشاره شده است که مایه شگفتی است. این یافته‌ها نشان می‌دهد که فراموشی کمابیش در یونان و روم باستان ناشناخته بوده است. اما چه چیزی می‌تواند علت آن را توضیح دهد؟

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مردم در روم باستان به روش‌ها و حقه‌های متفاوتی برای تقویت حافظه متوسل می‌شدند. یکی از معروف‌ترین روش‌ها استفاده از کتاب  بلاغت و هرنیوم، نخستین کتاب درباره هنر حافظه، بوده است. این کتاب پیش از این به سیسرو (مارکوس تالیوس، ۱۰۶ تا ۴۳ ق. م) نسبت داده شده بود که حقوقدان، سیاستمدار و فیلسوفی رومی بود، اما گاهی نیز به یک پزشک ناشناس نسبت داده شده است. این کتاب معروف‌ترین کتاب درباره بلاغت در دوران قرون وسطا و رنسانس بوده است.»

این کتاب تا همین امروز به عنوان کتاب درسی برای آموزش ساختار و استفاده از بلاغت و اقناع استفاده می‌شود.

ممکن است که کتاب بلاغت و هرنیوم در تقویت حافظه مؤثر بوده باشد، اما بعید است که دلیل نادر بودن فراموشی در گذشته را بتوان صرفا به آن نسبت داد.

واژه فراموشی گاه‌گاه در گذشته استفاده شده، اما لزوما به سن بالا ربط داده نشده است.  رومی‌ها و یونانیان باستان تا بالای ۶۰ سالگی انتظار داشتند که افراد از توانمندی عقلانی بالایی برخوردار باشند.  دانشمندان در یافته‌های جدید خود می‌نویسند: «با اینکه برخی موارد فراموشی در گذشته به رسمیت شناخته شده بود، فقط ۴ مورد از زوال شناختی را شناسایی کردیم، که می‌توانستند نشان‌دهنده بیماری آلزایمر و به بیماری فراموشی مربوط باشند.»

نویسنده ارشد این مقاله، کالب فینچ، استاد مدرسه لئونارد دیویس در رشته مطالعات کهنسالی، می‌گوید: «یونانیان باستان تعداد بسیار اندکی از موارد فراموشی داشتند، اما ما آن‌ها را پیدا کردیم. ما اشاراتی را پیدا کردیم که می‌توانند حاکی از وجود اختلالات معتدل شناختی در فرد باشند. به رومی‌ها مراجعه کردیم و توانستیم حداقل ۴ عبارت را شناسایی کنیم که از وجود فراموشی پیشرفته نادر در میان آن‌ها خبر می‌دادند. نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که این فراموشی لزوما آلزایمر بوده است.»

دانشمندان نتیجه‌گیری می‌کنند که شیوع گسترده فراموشی در دنیای امروز ناشی از محیط‌زیست و سبک زندگی امروزی و مدرن است.

در نوشته‌های باستانی بقراط و پیروانش درباره بیماری‌های دوران کهنسالی به وضعیت‌هایی مانند ناشنوایی، سرگیجه، اختلالات هضم اشاره شده، اما هیچ اشاره‌ای به فراموشی نشده است.

پزشک یونانی-رومی، آئلوس گالن (۱۲۹ تا ۲۱۶ میلادی) به افرادی اشاره می‌کند که در سن ۸۰ سالگی در یادگیری چیز‌های تازه با مشکل مواجه می‌شدند. پلینی پدر به این نکته اشاره می‌کند که سناتور و سخنور معروف، والریوس مسالا کوروینوس، نام خودش را فراموش کرده بود. سیسرو با احتیاط از مشاهدات خودش می‌گوید که حماقت دوران پیری .. ویژگی پیرمردان مسئولیت‌ناپذیر است، اما نه همه پیرمردان.»

این موارد، موارد نادری هستند که نمی‌توان با فراموشی دنیای مدرن مقایسه کرد. پس پرسش این است که چرا و چگونه می‌توان علت فراموشی در دنیای مدرن را توضیح داد.

محققان پیشنهاد می‌دهند که آلودگی و نوروتوکسین را باید علت فراموشی در دنیای مدرن دانست.  فینچ حدس می‌زند که همانطور که شهر‌های رومی متراکم‌تر و آلوده‌تر می‌شدند، موارد تنزل قوه شناخت نیز افزایش پیدا می‌کرد. علاوه بر آن، اشراف‌زادگان رومی از ظروف حاوی سرب برای پخت‌وپز استفاده می‌کردند و حتی لوله‌های آب نیز از سرب بود، علاوه بر آن، به شراب استات سرب اضافه می‌کردند تا آن را شیرین کنند و ناخواسته خودشان را با سم قدرتمند نوروتکسین مسموم می‌کردند.

برخی از نویسندگان باستان سمیت مواد حاوی سرب را مشاهده کرده بودند، اما این مشکل تا اواسط قرن بیستم کنار گذاشته شد. باستان‌شناسان درباره اینکه چرا تعداد زیادی از رومی‌های باستان بر اثر مسمومیت سرب جان باختند، تحقیق کرده‌اند. برخی از اندیشمندان پیشنهاد می‌دهد که مسمومیت با سرب به سقوط امپراتوری روم انجامید، زیرا در همه جا از لوله‌های آب و قنات‌ها گرفته تا وسایل خانه و پزشکی موجود بود.

به دلیل فقدان اطلاعات جمعیت‌شناختیِ روم و یونان باستان، فینچ برای مطالعه جمعیت‌های کهنسال باستانی به یک قبیله بومی در بولیوی مراجعه کرد. او با کمال شگفتی مشاهده کرد که مردمان این قبیله که زندگی پیشاصنعتی دارند و از سبک فعال زندگی برخوردارند، به ندرت دچار فراموشی می‌شوند. تنها ۱ درصد از پیرترین آدم‌های این قبیله دچار فراموشی می‌شدند.

برطبق انجمن آلزایمر، این مقدار در مقایسه با آمار ۱۱ درصدی افراد ۶۵ سال به بالا که در ایالات متحده دچار فراموشی می‌شوند بسیار زیاد است.

فینچ می‌گوید: «داده‌های این قبیله باستانی بهترین جمعیت بزرگ مستند‌شده از افراد کهنسال است با حداقل میزان فراموشی است که نشان می‌دهد محیط زیست خطر بزرگی برای فراموشی است.»