ده رویداد مهم جهان در سال ۲۰۲۳‏

جمعیت هند در حدود ۱.۴۳ میلیارد نفر است و احتمالا در دهه‌های آینده نیز پرجمعیت‌ترین کشور دنیا می‌ماند. جمعیت چین رو به کاهش و پیر شدن دارد. برآورد جمعیت‌شناسان این است که جمعیت چین تا میانه قرن حاضر حدود ۱۰۰میلیون نفر کاهش می‌یابد. فرصت‌های هر کشور با در نظر گرفتن جمعیتش محدود می‌شود یا توسعه می‌یابد. کشور‌هایی با جمعیت جوان و رو به رشد به‌سمت نیروی کار پویاتر و مصرف بیشتر می‌روند و درنتیجه، نرخ رشد اقتصادی بیشتری خواهند داشت.

۷. آذربایجان قره‌باغ کوهستانی را تصرف کرد

 پس‌لرزه‌های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بعد از سه دهه همچنان حس می‌شود. کشور‌های برآمده از فروپاشی شوروی مرز‌هایی داشتند که اغلب با محل زندگی گروه‌های ملی یکسان نبود و به درگیری منجر می‌شد. برای مثال، بیشتر جمعیت منطقه قره‌باغ کوهستانی در آذربایجان ارمنی‌هایی بودند که علاقه‌ای نداشتند زیر سلطه آذربایجان باشند. همین امر به تنش‌ها و درگیری‌های پی‌درپی انجامید. در سپتامبر ۲۰۲۳، آذربایجان به این منطقه حمله کرد و طی چند روز قلمروی را که پیش‌تر زیر سلطه نداشت، تسخیر و اعلام کرد «ادغام مجدد» این منطقه را در خاک آن کشور از سر می‌گیرد. طی یک هفته، بیش از صدهزار ارمنی یا تقریبا ۸۵ درصد جمعیت قره‌باغ کوهستانی به ارمنستان گریختند.

۶. جنگ داخلی سودان را ویران می‌کند

قرار بود ۲۰۲۳ سالی باشد که دموکراسی بر سودان حاکم شود. اما جنگ داخلی رخ داد. ریشه آن در اعتراض‌هایی بود که ارتش سودان را در آوریل ۲۰۱۹ به سرنگون کردن عمرالبشیر کشاند. حکومت نظامی جدید برای تقسیم قدرت و تلاش برای برگزاری انتخابات با گروه‌های غیرنظامی به توافق رسید. اما در اکتبر ۲۰۲۱، عبدالفتاح برهان، رهبر نظامی سودان، و محمد حمدان دقلو، فرمانده شبه‌نظامیان «نیروی پشتیبانی سریع»، کودتای دیگری به راه انداختند. در دسامبر ۲۰۲۲، این دو نفر تسلیم فشار مردم شدند و توافق کردند انتقال دو ساله به حکومت غیرنظامی را رهبری کنند. این توافق دوام نیاورد و در آوریل ۲۰۲۳، نیروی نظامی سودان به پایگاه‌های نیروی پشتیبانی سریع حمله کرد. نیروی نظامی سودان تا پاییز بیشتر خارطوم، پایتخت سودان، را در اختیار گرفت. تا پایان امسال، این جنگ بیش از ده‌هزار کشته و ۵.۶ میلیون آواره برجای گذاشته است.

۵. هوش مصنوعی، بیم و امید توأمان

در سال گذشته، هوش مصنوعی با انتشار چت جی‌پی‌تی موجودیت خود را آشکار کرد. در سال ۲۰۲۳، فناوری مبتنی بر به‌اصطلاح الگو‌های زبانی بزرگ بهینه شد و دولت‌ها و شرکت‌ها و افراد به‌سرعت به بهره‌برداری از ظرفیت آن پرداختند. این امر بحث‌های زیادی را برانگیخت، از جمله اینکه آیا هوش مصنوعی دوران جدیدی از خلاقیت و شکوفایی را برای انسان نوید می‌دهد یا مصیبتی است که آینده خوفناکی برای بشر رقم خواهد زد. جفری هینتون، یکی از پیشگامان هوش مصنوعی، کارش را در گوگل رها کرد تا مخاطرات هوش مصنوعی را گوشزد کند. صاحبان فناوری مانند ایلان ماسک و استیو وازنیاک نامه‌ای سرگشاده نوشتند و در آن هشدار دادند هوش مصنوعی «خطری واقعی برای جامعه و بشر» است.

۴. تنش‌های آمریکا و چین همچنان ادامه دارد

با شروع سال ۲۰۲۳ به‌نظر می‌رسید تنش‌های این دو کشور رو به کاهش است. اما پرواز بالون نظارتی چین برفراز آسمان ایالات متحد آمریکا و سرنگونی آن با یک اف -۲۲ نیروی هوایی آمریکا تنش‌های سیاسی تازه‌ای ایجاد کرد و باعث مسدود شدن کانال ارتباطی بین این دو ابرقدرت شد. سرانجام، بلینکن در ماه ژوئن برای چیزی که مقام‌های وزارت خارجه آمریکا مذاکرات سازنده نامیدند، به پکن سفر کرد. اما این گفتگو‌ها آمریکا را از اعمال محدودیت‌های بیشتر برای تجارت با چین یا متقاعد کردن چین برای کاهش آزار و اذیت تایوان و فیلیپین یا نیرو‌های نظامی آمریکا در آسیا بازنداشت. بایدن و شی در ماه نوامبر، در حاشیه نشست رهبران سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا–پاسفیک (اپک) ۲۰۲۳ در سان‌فرانسیسکو، دیدار کردند و چند توافقی جزئی حاصل شد، اما به پیشرفت بزرگی نینجامید.

۳. تهاجم متقابل اوکراین؛ هزینه‌ای گزاف و دستاوردی ناچیز

 پیش‌تر، در سال جاری، امید به اینکه حمله متقابل اوکراین بتواند تسلط روسیه بر شرق اوکراین و احتمالا کریمه را از بین ببرد، زیاد بود. اما در اوایل نوامبر، ژنرال ارشد اوکراین این جنگ را بن‌بستی توصیف کرد که به احتمال زیاد هیچ پیشرفت ویژه و چشمگیری نخواهد داشت. روسیه، با وجود تحمل خسارت‌های سنگین، در پاییز ۲۰۲۳ سربازانش را در اوکراین- در مقایسه با ابتدای تهاجم- دو برابر کرد و اقتصاد روسیه در شرایط جنگی قرار گرفت. در همین حال، به‌ویژه در پی مخالفت قانون‌گذاران جمهوری‌خواه آمریکا با ارسال کمک بیشتر به اوکراین، خستگی اوکراین برای غرب نمودار شد. با توجه به رویه‌های درازمدتی که احتمالا به‌نفع روسیه خواهد بود، درخواست از اوکراین برای تغییر رویه از حمله به دفاع و تمایل به آتش‌بس شدت گرفت. اینکه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، با توقف درگیری موافقت کند یا نه، محل گفتگو است. او احتمالا بر این باور است که زمان به‌نفع اوست، به‌ویژه اگر در انتخابات نوامبر آینده در آمریکا، رئیس‌جمهوری به قدرت برسد که خواهان قطع روابط با اوکراین باشد.

۲. حمله حماس به اسرائیل

اوضاع خاورمیانه در اواخر سپتامبر ۲۰۲۳ امیدوارکننده به نظر می‌رسید. پیمان ابراهیم باعث تعمیق روابط میان اسرائیل و کشور‌های عربی شد. گمانه‌زنی‌ها در مورد شروع روابط دیپلماتیک اسرائیل و عربستان سعودی شدت گرفت. جنگ داخلی یمن به آتش‌بس انجامید. این روند‌ها جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، را بر آن داشت که اعلام کند: «منطقه خاورمیانه امروز از هر زمان دیگری در دو دهه اخیر آرام‌تر است.» فقط هشت روز بعد از آن، در ۷ اکتبر، حماس به اسرائیل حمله کرد، تقریبا هزار و ۲۰۰ اسرائیلی را کشت، و حدود ۲۴۰ نفر را گروگان گرفت. اسرائیل نیز با وعده نابودی حماس حمله‌های هوایی به غزه را آغاز کرد.

یک مکث توافقی در جنگ در پایان نوامبر آزادی حدود یکصد گروگان را تضمین کرد. اما با حرکت نیرو‌های اسرائیلی به‌سمت جنوب غزه، جنگ از سر گرفته شد. افزایش تلفات غیرنظامیان فلسطینی، که بیشتر آن‌ها زن و کودک‌اند، به اعتراض‌های جهانی منجر شد که اسرائیل را به ارتکاب جنایت جنگی متهم می‌کنند. جو بایدن به‌صراحت از حق اسرائیل برای انتقام‌گیری حمایت کرد، با این حال، در اوایل دسامبر، مقام‌های آمریکایی از اسرائیل خواستند برای محافظت از جان غیرنظامیان یا خطر «شکست راهبردی» کاری بکند. نگرانی‌های اولیه در این مورد که درگیری در غزه ممکن است به جنگی گسترده‌تر در خاورمیانه منجر شود، تا پایان سال کاهش یافت، اما از بین نرفت. اینکه این درگیری به کجا می‌انجامد و چه پیامد‌هایی خواهد داشت، همچنان نامعلوم است.

۱. گرمایش جهانی رکورد شکست

تغییرات اقلیمی دیگر تهدیدی برای آینده نیست. این واقعیت جدید جهان امروز است. سال ۲۰۲۳ احتمالا گرم‌ترین سال تاریخ بود. دمای جهان در ۱۲۵ هزار سال گذشته تا این حد زیاد نبوده است. اکنون دمای جهان در آستانه عبور از حد مجاز ۲ درجه سانتی‌گراد مندرج در توافق‌نامه ۲۰۱۵ پاریس است. نتیجه این امر رویداد‌های شدید اقلیمی در سراسر جهان بوده است؛ از آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه تا خشک‌سالی و سیل. خوش‌بین‌تر‌ها به تحولاتی که به تغییر اوضاع جهان می‌انجامد اشاره کردند و سرمایه‌گذاری جهانی در تولید انرژی پاک افزایش یافت. هزینه انرژی بادی و خورشیدی همچنان کاهش می‌یابد. نخستین سرمایه‌گذاری‌های تجاری با هدف مکش یا جذب دی‌اکسیدکربن از جو در حال عملی شدن است. با این حال، در مورد سرعت و وسعت این فناوری‌ها تردید‌هایی وجود دارد، به‌ویژه اینکه تولید سوخت فسیلی و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای همچنان رو به افزایش است. دیپلمات‌ها در نشست‌های رسمی، مانند بیست و هشتمین نشست اقلیمی (کاپ ۲۸)، گرد هم آمدند و در مورد برنامه‌ها و توافق‌ها گفتگو کردند. اما گویا این نشست‌ها موید این گفته است که «با همه این حرف‌ها، دو صد گفته، چون نیم کردار نیست». شاید جامعه بشری فرصت را برای جلوگیری از تغییرات فاجعه‌بار اقلیمی از دست داده باشد.